Robin Dunbar "Pchły, plotki a ewolucja języka" - najważniesza liczba ludzkości

Recenzja nagrodzona przez BiblioNETkę

No, szarobura jędza se poszła, to dosyć obijania, siadam do pisania.

Co my tu mamy? Intrygujący tytuł i szpetnawą okładkę, rodem z wydawnictwa Amber. Czy naprawdę trzeba przykleić szympansowi ludzkie oczy, by dostrzec w nich inteligencję?

Jak już wyrzucam z siebie zarzuty (potem będę tylko chwalić) - zastanawia mnie sens wydawania książki popularnonaukowej sprzed z górą 20 lat. Autor, brytyjski antropolog Robin Dunbar, nie tylko nie zszedł tuż po napisaniu Pcheł, lecz najwyraźniej ma się świetnie i regularnie wydaje nowe pozycje, poruszając się - sądząc z tytułów - cały czas w obszarze ewolucji człowieka. Dlaczego wydawca zdecydował się sięgnąć po starszą pracę? Może pan Dunbar po prostu nie ma w zwyczaju się powtarzać i każda pozycja przynosi nowe odkrycia? Mogę mieć tylko nadzieję, że książka nie zdezaktualizowała się, bo jest w niej wiedza absolutnie bazowa dla zrozumienia, co to za gatunek ta ludzkość.

Wątków jest tu mnóstwo. Wysnuję jeden, żeby rozniecić w tobie ciekawość (a Czarna Owca dalej wyprzedaje tę książkę po 5 zeta). Otóż mamy mózgi dziewięciokrotnie większe (w stosunku do całego ciała) niż przeciętny ssak, jako jedyni wykształciliśmy język, ale wykorzystujemy go głównie do... plotkowania. Według badań Dunbara 2/3 naszych rozmów toczą się wokół tego kto z kim, po co, dlaczego i w którą dziurkę. Dlaczego plotkowanie jest tak istotne i powszechne? Jest to oczywiście spadek po naszej stadnej przeszłości. Bo małpiszony cały czas knują, zawiązują koalicje, prowadzą wojenki, więc muszą się precyzyjnie orientować, kto swój, a kto przyjaciel oraz kto wróg przyjaciela, kto przyjaciel wroga, kto wróg wroga przyjaciela itd.

Mimo tych wszystkich podziałów stado musi trzymać się razem. To co spaja grupę małp? Iskanie. Czym ludzie zastąpili iskanie? Najprawdopodobniej gadaniem. A co im się przestało podobać w iskaniu? Nic, iskanie, głaskanie, dotyk nadal są superprzyjemne, tyle że gdy rozrasta się stado, trzeba by poświęcać na iskanie tak dużo czasu, że nie starczałoby go na szukanie jedzenia. Mówienie pozwala bardzo wydajnie zastąpić bezpośrednie iskanie konieczne do utrzymania więzi społecznej w dużej grupie.

I kolejne odkrycie, które mnie rozemocjonowało: okazuje się, że wielkość nowej kory mózgowej jest u ssaków proporcjonalna do wielkości grupy, w jakiej dane zwierzęta żyją. My już nie żyjemy w typowych stadach, ale ta zależność nadal obowiązuje. Dla ludzi ta "grupa korowa" to 150 osób. Gdy grupa rozrasta się ponad tę liczbę, nie da się już kontrolować wszystkich jej członków poprzez osobiste relacje. Nasze mózgi nie wyrabiają z tak dużą ilością danych. Grupa musi się rozpaść lub wytworzyć hierarchię służącą kontroli.

Są na to liczne przykłady - 150 to liczba członków klanów pierwotnych społeczność, mieszkańców pierwszych rolniczych osad z Bliskiego Wschodu, współczesna rolnicza wspólnota fundamentalnych anabaptystów rozpada się na 2 grupy po osiągnięciu tej liczby. Wokół 150 oscyluje liczba żołnierzy w kompanii wojskowej. Badania pokazują, że 150 to też maksymalna liczba osób, z którymi jesteśmy w stanie utrzymywać prawdziwe stosunki społeczne. Kolejny raz dowiadujemy się, że biologii nie przeskoczysz. No, może tym którzy mają kilka setek znajomych na FB jakoś się to udało, ale raczej wątpię.

O innych smacznych wątkach, np. co ma rzucanie oszczepem do rozwoju mowy, dlaczego dziewczęta mówią ładniej niż chłopcy, dlaczego wszyscy jesteśmy wcześniakami, czy ewolucyjnie jesteśmy starsi od koczkodanów oraz dlaczego mężczyźni mówią mądrzej niż kobiety, ale tylko na pokaz, to już sobie sami poczytajcie. Dobrze to wiedzieć. Można sobie m.in. patrzeć z góry na koczkodana.

Moja ocena: 5/6

BiblioNETka: 5,07/6

Pchły, plotki a ewolucja języka / Robin Dunbar ; tł. Tomasz Pańkowski ; wyd. Czarna Owca, 2009.